کلیسای زیارتی پادره پیو[2] در سان جیووانی روتوندو[3]، اثری از رنزو پیانو[4]، نمونه‌ای چشمگیر از تعامل عمیق معماری معاصر با سنت‌های معنوی است. این بنا که در سال ۲۰۰۴ تکمیل شد، گواهیست بر فلسفه ی پیانو در خصوص ادغام فناوری های پیشرفته ضمن احترام و توجه عمیق به بستر سازه و تجربه ی انسانی. این کلیسا نه تنها به عنوان یک مکان زیارتی برای هزاران زائر کاربرد دارد، بلکه فضاییست برای تأمل؛ خصوصاً که معماری مذهبی را برای قرن بیست ویکم باز تعریف میکند. همچنین عظمت این کلیسا با ابعاد و فضای وسیع و ظرفیتی بالغ بر ۶۵۰۰ نفر برای نشستن، 10 هزار نفر جهت ایستادن در داخل و نیز ایستادن 30 هزار نفر در محوطه ی بیرونی، در کنار فرم ناتیلوس[5]شکل یا حلزونی مانندش، آن را به اثری منحصربه‌فرد تبدیل کرده است.
شهر سان جیووانی روتوندو بهواسطهی پیوندی که قدیس پیو با آن دارد، از اهمیت معنوی بالایی برخوردار است. پادره پیو بخش قابل توجهی از زندگی خود را در این مکان گذراند. میراث ماندگار او همچنان میلیون‌ها کاتولیک را سالانه به این شهر جذب میکند و آن را به کانون اصلی عبادت و تجربهی معنوی منحصربه‌فردی تبدیل کرده است. کلیسای قدیمی‌تر این شهر، یعنی سانتا ماریا دل گراتسیه[6]، که همچنان پابرجاست، به مرور زمان با جمعیت فزایندهی زائران، دیگر فضای کافی برای اسکان نداشت؛ بنابراین راهبان کاپوچین بر آن شدند تا کلیسایی جدید و بسیار بزرگ بنا شود.
فلسفهی معماری رنزو پیانو با علاقهی مداوم به فناوری پیشرفته و راه‌حل‌های نوآورانه برای مسائل معماری شناخته میشود. یکی از ویژگی‌های بارز آثار او، احترام و توجه عمیق به بستر سازه است. او بناها را بهگونهای طراحی میکند که با محیط اطراف خود هماهنگ باشند؛ در واقع او بهدنبال ادغام یکپارچه[7] است، نه تحمیل. پیانو معماری را بهعنوان یک «ژست مدنی – ژست صلح»[8] می‌بیند که هدف آن ایجاد فضاهایی است که ارتباط بین مردم و محیط اطرافشان را تقویت کند، مشوق تعامل عمومی باشد و به میراث فرهنگی احترام بگذارد. در معماری مذهبی، پیانو با دقت و ظرافت تلاش میکند بین کارکرد فضا و احساسی که به فرد منتقل میشود، تعادل برقرار کند؛ به این ترتیب که کاربرد و معنا از اهمیت یکسانی برخوردار باشند. همانطور که در کلیسای پادره پیو، طراحی بهطور آگاهانه از شکوه سنتی فاصله گرفته و در آن خلق تجربه‌ای بر مبنای صمیمیت و تعامل اولویت قرار داده شده است.
فرم متمایز کلیسا اغلب به صورت یک صدف حلزون عظیم یا ناتیلوس توصیف میشود که با یک طرح «سه‌چهارم دایره‌ای» و شعاعی که بهتدریج کاهش مییابد، مشخص میشود. این شکل مارپیچی ظریف طبق طبیعت اشکال حلزونی در قسمت محراب مرکزی به اوج خود می‌رسد و بهعنوان هستهی معنوی و فضایی عمل میکند. با وجود ابعاد عظیم کلیسا که تقریباً ۶۰۰۰ مترمربع را دربرمیگیرد و ظرفیت قابل توجهاش، طراحی آن عامدانه از جنبهی یادمانگون فاصله گرفته و رویکردی را دنبال میکند که مؤکد بر ایجاد فضاییست که صمیمیت را تداعی نماید. از آنجا که کلیسای پادره پیو کاربردی دوگانه دارد، یعنی هم آرامگاهیست برای قدیس پیو و هم پذیرای میلیون‌ها زائریست که سالانه از سان جیووانی روتوندو بازدید می‌کنند، معماری نوآورانهی پیانو ضمن ایجاد مکانی برای نیایش، فضایی هماهنگ با محیط اطراف خود جهت تعمیق تجربهی معنوی فراهم نموده است. چیدمان شعاعی صندلی‌ها در کلیسا به این دلیل طراحی شده است که جماعت را تا حد امکان به محراب نزدیک کند و به این ترتیب حسی که در پی تشکیل اجتماع (گرد هم آمدن) و مشارکت در مراسم مذهبی ایجاد میشود را بیشتر برانگیزد. همچنین از اصول اساسی در این پروژه، استفاده از نوعی سنگ به نام «سنگ آوریچنا» به منظور دستیابی به نوعی یکپارچگی همگن بود تا کلیسا در هماهنگی کامل با محیط اطراف قرار گیرد. معماری این کلیسا بر گشودگی و دسترسی تأکید دارد و حس عمیق برانگیخته شده از اجتماع و فراگیری را تقویت میکند؛ این در حالیست که قداست فضا نیز بهدقت حفظ میشود. پیانو جهت ادغام کلیسا با محیط طبیعی، موقعیت مکانی آن را عامدانه بین کوهستان و دریا در منطقهی گارگانو[9] طراحی کرده است.
آوریچنا، سنگ آهکی متمایزیست که از حومهی منطقهی گارگانو استخراج میشود. این سنگ به دلیل فشردگی و همگنی در ساختار معدنی خود و دارا بودن خواص فیزیکی و مکانیکی استثنایی، بسیار ارزشمند است و همین ویژگیها آن را برای طیف وسیعی از کاربردها مناسب می‌سازد. پیانو در طراحی کلیسای پادره پیو بهطور خاص، نوع برونزتو[10] از این سنگ را انتخاب کرد که به دلیل رنگ گرم برنز و طلاییاش بسیار مورد پسند است. سختی، فشردگی و دوام ذاتی از عوامل تعیین کننده در انتخاب این نوع سنگ برای پروژه‌ای در این مقیاس و مطابق با نیازهای سازه‌ای آن بود.
سیستم سازه‌ای اصلی کلیسا شامل ۲۲ تا ۲۶ قوس پشتیبان عظیم است که با دقت از بلوکهای بزرگ سنگ آوریچنای بژ ساخته شدهاند. این قوس‌ها در دو ردیف متحدالمرکز -یک حلقهی داخلی و یک حلقهی خارجی- با الگوی شعاعی که از محراب بهسمت بیرون پخش میشود، مرتب شدهاند. اندازهی آنها بهتدریج کاهش مییابد و ریتمشان با دور شدن از مرکز تسریع مییابد. در بخشهایی از این سازه، آرکهای سنگی مرتفعی -با ارتفاعی تا حدود 16 متر و طولی تا 45 الی 50 متر- نصب شده است. این آرکها با استفاده از بلوکهای سنگ آوریچنای صیقل خورده ساخته شدهاند. هر آرک متشکل از ماکسیکوین[11]هاییست که ابتدا روی ستونهای بتنی موقت نصب و سپس با کابلهای فولادی مهار شدهاند؛ روشی که ضمن تأمین پایداری موقت، امکان اجرای دقیق و ایمن قوسهای عظیم را فراهم کرده است. از طرفی به سبب واقع بودن کلیسا در منطقهی زلزله‌خیز گارگانو، توجه به مقاومت لرزه‌ای، عاملی حیاتی در طراحی کلیسا محسوب میشد. در این راستا اجرای راه‌حل‌های سازه‌ای نوآورانه برای اطمینان از انعطاف‌پذیری بسیار حائز اهمیت و الزامی بود. به این ترتیب بلوکهای سنگی با دقتی در حد میلیمتر برش خورده و با یک آلیاژ تخصصی حاوی الیاف فولادی به هم متصل شدند. این تکنیک پیشرفته که «پیش‌فشردگی»[12] نام دارد، به سازه اجازه می‌دهد تا انرژی را دفع کرده و تنش‌های ناشی از زلزله را جذب کند و در نتیجه مقاومت آن را بهطور قابلتوجهی افزایش دهد.
پیانو بهطرز ماهرانه‌ای از فضاهای مرتفعی که قابلیت سوق دادن نگاه ناظر را بهسمت آسمان دارند، استفاده کرده است. طراحی او حس عمیقی که بهواسطهی عمودیت ایجاد میشود را برمیانگیزد و در نتیجه هیبت و تعالی را تداعی میکند. این نوعی بازتفسیر معاصر از آرزوی معنوی سنتی است که در معماری کلیساها وجود دارد. پلان متمایز مارپیچ یا همان حرکت حلزونی در این طراحی بهعنوان یک بیان معاصر بهگونهای عمل میکند که زائران با ظرافت بهسمت محراب مرکزی هدایت می‌شوند.
دهانه‌های بزرگ و شفاف و پنجره‌های گستردهی کلیسا، هدفمند و بهگونهای قرار گرفته‌اند تا فضای داخلی با نور طبیعی روشن شده و تعاملی جذاب از نور، فضا و معنویت ایجاد شود. دستکاری ظریف نور صرفاً یک انتخاب بر پایهی زیبایی‌شناختی نیست؛ بلکه بهعنوان بازتابی از خود سفر معنوی نیز مدنظر بوده است، سفری که با نور ایمان روشن میشود. این امر نور را از یک عنصر صرفاً کاربردی به واسطهای نمادین و عنصری تجربی تبدیل میکند. موقعیت نورگیرها و روزنهها بهدقت ارز‌یابی شدهاند تا نور خورشید را به مناطق خاصی هدایت کنند و نقاط کانونی ایجاد شده عناصر کلیدی معماری و مذهبی مورد نظر را برجسته سازند. یک پرتو نور واحد و البته قابل توجه بر محراب، مرکز مراسم مذهبی، می‌تابد تا یادآور جلوه‌های نورپردازی در کلیساها و نقاشی‌های قرن هفدهم باشد. این استفادهی پیچیده از نور طبیعی در طراحی جهت ایجاد فضاییست که در آن تأمل، تفکر و ارتباط معنوی قوت بخشیده میشود. در معماری سنتی مذهبی برای انتقال معنای معنوی و آموزش غالباً از تصویرگری و شمایل‌نگاری بهره میجستند و نقاشی‌های دیواری، مجسمه‌ها و شیشه‌های رنگی روایت‌های خاص کتاب مقدس یا زندگی قدیسان را به تصویر می‌کشیدند؛ در حالیکه کلیسای پادره پیو با وجود دارا بودن برخی از این عناصر، در طراحی خود بیشتر بر تعامل جذاب نور، فضا و معنویت تأکید دارد و دریافت حس عمیقی از هیبت و تعالی در آن عمدتاً از طریق دستکاری نور طبیعی و فضاهای مرتفع حاصل میشود. این امر نشان‌دهندهی تغییر هدفمند رویکرد روایی به درک تجربی از امر مقدس است. در اینجا خود معماری بهواسطهای اصلی برای درگیری معنوی تبدیل میشود، نه اینکه صرفاً ظرفی باشد برای هنر مذهبی. این رویکرد با درک معاصر از معنویت که بیشتر بر تجربهی شخصی، طنین عاطفی و حس ارتباط متمرکز است، همخوانی دارد و در آن ایجاد محیطی که تأمل و هیبت معنوی را از طریق درگیری حسی (نور، حجم، بافت، حضور مواد) القا میکند اهمیت مییابد، نه محیطی که برای انتقال موارد مورد نظر خود صرفاً به تصاویر مذهبی متکی باشد. این امر حس احترام و تأمل را تقویت میکند و جذابیت و تأثیر معماری اماکن مقدس را در دنیای مدرن گسترش می‌دهد.
پروژهی کلیسای پادره پیو از همان ابتدا بهعنوان یک چالش مهم برای رنزو پیانو رخ نمود. یکی از این چالشهای فنی، ایدهی بلندپروازانهی استفاده از سنگ محلی بهعنوان مصالح سازه‌ای برای دهانه‌هایی چنان وسیع بود که در ساخت‌وسازهای بزرگ معاصر نادر است. ساختوساز به دلیل قرار گرفتن کلیسا در منطقهی زلزله‌خیز گارگانو، پیچیدگی بیشتری را به دنبال داشت و سطح بالاتری از استانداردهای ایمنی را نسبت به یک طراحی عادی طلب میکرد. همچنین مونتاژ دقیق بلوکهای سنگی با ترکیب الیاف فولادی، کابلهای پیش‌تنیده[13] و ملات تخصصی، نیازمند کیفیت بالای مصالح و دقت لازم از سوی تأمین‌کنندگان بود. کلیسای پادره پیو بهعنوان نقطه عطفی در تاریخ معماری اماکن مقدس شناخته میشود و پیشینهی نوینی برای ساختمان‌های مذهبی در مقیاس بزرگ ایجاد میکند. با این حال، انتقاداتی نیز به آن وارد است؛ از جمله اینکه کلیسا ممکن است برای یک کاتولیک ناآشنا به نظر برسد، آن هم با محراب و صلیب کوچکی که بهسختی قابل رؤیت است و البته فضای وسیع غیرشخصیاش. منتقدان همچنین بر این باورند که ایدهی غالب در این کلیسا، نه حرکت عمودی انسان بهسوی خدا، بلکه تأکید بر حضور زمینی و ارتباط انسانی است. با وجود این نقاط اختلاف، اجماع کلی بر این است که کلیسا فراتر از عملکرد صرفاً معماری خود رفته و این گواه قدرتمندی است بر پتانسیل معماری جهت تعمیق تجربهی معنوی؛ ویژگیای که جایگاه این کلیسا را بهعنوان یک اثر مهم در معماری معاصر اماکن مقدس تثبیت میکند.
کلیسای زیارتی پادره پیو نمونه‌ای بارز از توانایی استثنایی رنزو پیانو در آمیزش تحسین‌برانگیز زیبایی‌شناسی سنتی و سبکهای معماری معاصر است. این بنا گواه قدرتمندیست بر تلفیق ایمان و طراحی. کلیسا بهعنوان شاهدی قانع‌کننده بر چگونگی توانایی معماری از طریق تعامل متفکرانهی نور، فضا و مصالح در تعمیق تجربهی معنوی عمل میکند. این پروژه نشان‌دهندهی مرحله‌ای محوری و مهم
در مسیر حرفهای پیانوست، جایی که مهارتهای فنی او با نوعی احترام عمیق به یکپارچگی بستر، سنت و ارزش‌های انسان‌گرایانه هماهنگ شده است. سنگ آوریچنا بهعنوان یک عنصر سازه‌ای بنیادی و فراتر از یک پوشش تزئینی صرف در کلیسای پادره پیو عمل میکند و ارزش‌های فناورانه بیان‌نشدهی خود را به نمایش می‌گذارد و ظرفیتش را برای کاربردهای یادمانگون اثبات میکند. استفادهی نوآورانه و مهندسی شده از این سنگ در قوسهای مقاوم در برابر زلزله، آن را از مصالح ساختمانی سنتی فراتر میبرد و به نمادی قدرتمند از تعمق در طراحی کلیسا تبدیل میکند. در نهایت، سنگ آوریچنا این ساختار مدرن را با بستر محلی و تاریخ غنی خود پیوند میزند و حسی از بی‌زمانی، دوام و ارتباط با طبیعت متمایز منطقهی گارگانوی ایتالیا را فراهم می‌آورد.
[1].Apricena Stone │ یک نوع سنگ آهک متمایز و با کیفیت بالا که از منطقهی پولیا (Puglia) در جنوب ایتالیا بهویژه از نزدیکی شهر آوریچنا استخراج میشود. این سنگ به دلیل دوام، فشردگی و زیبایی‌اش در معماری و ساختوساز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
[2]. Padre Pio │ نام این کلیسا برگرفته از نام یک کشیش کاتولیک کاپوچین ایتالیایی است که بهدلیل زهد، معجزات ادعایی و داشتن استیگماتا (Stigmata) (نشانه‌هایی از زخم‌های مسیح) مشهور بود. پادره پیو یا قدیس پیو (۱۹۶۸-۱۸۸۷) در سال ۲۰۰۲ توسط کلیسای کاتولیک قدیس اعلام شد. میلیون‌ها نفر از پیروان وی همچنان او را تکریم می‌کنند.
[3].San Giovanni Rotondo │ شهری در استان فوجا (Foggia) در منطقهی پولیای ایتالیا که بهدلیل پیوند عمیق قدیس پیو از پیترالچینا (Pietrelcina) با آن -محل زندگی و فعالیتهای قدیس پیو بود- یک مرکز مهم زیارتی کاتولیک به شمار میرود.
[4]. Renzo Piano │ معمار برجستهی ایتالیایی که به خاطر طراحی ساختمان‌های مهم و نوآورانه در سراسر جهان شناخته شده است. او برندهی جایزهی پریتزکر (Pritzker Architecture Prize) در سال ۱۹۹۸ است -جایزهی پریتزکر،
جایزهی معتبر بینالمللی در رشتهی معماری است که اغلب بهعنوان «نوبل معماری» میشناسند و هر ساله به یک معمار زنده اهدا میشود.
[5] . Nautilus
[6]. Santa Maria delle Grazie │ «سانتا ماریا دل گراتسیه» به معنی «بانوی ما از فیض‌ها»، نام کلیسای قدیمی‌تری در سان جیووانی روتوندو است که پادره پیو سال‌ها در آن به خدمت و شنیدن اعترافکنندگان مشغول بود.
[7]. seamless integration
[8]. Civic gesture – gesture of peace │ این عبارت فلسفهی رنزو پیانو در مورد معماری را منعکس میکند؛ بر این اساس ساختمان‌ها باید ارتباطات اجتماعی را تقویت کرده، محیط را بهبود بخشیده و به فرهنگ و تاریخ احترام بگذارند. این نه تنها رویکردی زیبایی‌شناختی بلکه بیانیهای اخلاقی و اجتماعی است.
.[9]Gargano شبه جزیره‌ای در استان فوجا، منطقهی پولیا، در جنوب شرقی ایتالیا که بهخاطر خط ساحلی ناهموار، جنگل‌های پوشیده از درخت و پارک ملی گارگانو (Gargano National Park) معروف است. این منطقه همچنین از مناطق لرزه‌خیز است.
[10]. Bronzetto
[11]. Maxi Quoin │ بلوکهای سنگی بزرگ و با دقت بریده شدهای که از اجزای اصلی و کلیدی هر آرک طاق هستند.
[12]. Prestressing
[13]. Pre-tensioned
